"Зар заман - Тар заман" Эссе керек 100-120 соз​

Шортанбайды зар заман кезеңінде өмірден түңіле жырлаған жігерсіз, қайғы мен мұңның ақыны деп тұжырым жасауға келмейді. Жоғарыда келтірілген бірқатар өлеңдердің үзінділерінен-ақ ақынның бойындағы басым күш пен жігерді бағамдауға болады. Өлеңдер өзегінен елді бас көтеріп, серпілуге шақырып, батыл күреске үндеуді, халықтың сана-сезімін оятуды көздегенін көреміз. Шортанбай өмір сүрген зар заман деп аталған — тар заманда халыққа ұран тастап, үндеу жасап, алды-артын болжап бергеннің өзі үлкен ерлік, елге адал қызмет. Шортанбай шығармашылығын зерттеушілердің пайымдауынша, халқының тағдырын ойлаған ақынның жарғақ құлағы жастыққа тимеген. Ол ел-жұртының қасіретін ерлерше арқалап, мұңын мұңдады, ақындық шабытынан күрескерлік жыр толғады. Өз елінің мінезін, мінін түзетпек болды. Жасығандардың жігерін жанып, тәуелсіздігі үшін аянбай күресуге шақырды.

Сол замандағы қоғамның жай-жапсарын зерделеп, залалды зардабын елге түсіндірді, салдарынан сақтандырды, кесапаттың алдын алуға жатпай-тұрмай жұртын үгіттеп, ілгері жетеледі. Ел ішін дендей бастаған әр түрлі келеңсіздіктерге, талан-таражға, алауыздыққа, берекесіздікке, бейәдептікке, опасыздыққа қарсы халықты аянбай күресуге шақырды. Сол заманда бұдан артық елі мен халқының қамы үшін адал қызмет ету екіталай еді.

Шортанбай өз заманындағы қазақ даласындағы әлеуметтік теңсіздік пен өмір шындығын шынайы суреттей білген сұңғыла жыршы екендігімен қатар суырып салма айтыскер ақын болған. Кезінде ол Шөже, Орынбай, Асан ақындармен сөз сайыстырған. Осылардың ішіндегі көлемдісі де, мазмұны жағынан толымдысы да Орынбаймен айтысы. Айтыстың өн бойынан ақынның тапқырлығын, сөзге шеберлігін, тілінің өткірлігін анық аңғаруға болады. Талай айтыстарда шыңдалып, сан рет жүлде алған Орынбай сияқты айтулы ақынмен сайысқа түскен Шортанбай өзінің алғырлығымен тілге тиек болар жағдайды бұрынырақ болжап, табан астында қарсыласының алдын орап кететін тапқырлығын танытады.

Шортанбай Қанайұлы өр мінезді өлеңдерімен қазақ әдебиетін түр, мазмұн жағынан байыта түскен, адами және бекзаттық қасиеттерді, ізгілік пен парасаттылықты жырлаған, оны елге насихаттаған ірі ақын.

Бір сөзбен айтқанда, Шортанбайды заманның тамыр соғысын дөп басып танитын, мезгіл мұғдарын алдын-ала болжап, күн ілгері көре білетін өз заманының да, одан бергі заманның жаршысы болған кемеңгер де көреген ақын деп бағалауға болады.

Бойындағы адами қадір-қасиетінің молдығына, дарынды білім иесі болуына, елі мен жерін қастерлей білуіне байланысты Шортанбай ақынды ел бүгінге дейін әулие деп есептейді.

Әулие ақын дүниеден озған соң мүрдесі жерленген орынға зират салмауды өсиет етіп кеткен. Ақынның атын атауға, оның шығармаларын насихаттауға ХХ ғасырдағы әміршіл саясат рұқсат бермеді. Оның жырларын айтуға тыйым салынды, өлеңін айтатындар болса олар қуғындауға ұшырады.