Танысыңыз. Есте сақтаңыз! Сөйлем құрауға қатысқан толық мағыналы сөздер сөйлем мүшелері деп аталады.
Қазақ тілінде бес сөйлем мүшесі бар: бастауыш, баяндауыш, толықтауыш, пысықтауыш.
Сөйлем мүшесінің белгілері: 1) толық мағыналы сөз болуы керек; 2) сөйлемдегі басқа сөзбен байланысып тұруы керек; 3) сөйлем мүшелерінің бірінің сұрағына жауап беруі керек. Мысалы: Жылы желдің әлсіз ызыңы естіледі. Сөйлемде толық мағыналы бес сөз бар. Олардың әрқайсысы белгілі бір сұраққа жауап беріп тұр. Жылы – қандай? – сындық ұғым атауы, желдің – ненің? – заттық ұғым атауы, әлсіз – қандай? – сындық ұғым атауы, ызыңы – несі? – заттық ұғым атауы, естіледі– қайтеді? – қимылдық ұғым атауы.
БАСТАУЫШ - атау септігінде тұрып, іс-оқиғаның иесін білдіретін тұрлаулы сөйлем мүшесі. Бастауыштың сұрақтары: Кім? Не? Кімдер? Нелер? Кімім? Нем? Кімің? Нең? Кіміңіз? Неңіз? Кімі? Несі? Кімдер? Нелер?
БАЯНДАУЫШ. Бастауыштың іс-әрекетін, қимылын, белгісін, жай-күйін, оқиғаның қай шақта болғанын білдіріп, сөйлемді аяқтап, ойды тиянақтап тұратын тұрлаулы мүше. Сұрақтары: қайтті, не істеді, не қылды?

3-ТАПСЫРМА. Берілген сөйлемдерді сөйлем мүшесіне талдаңыз. Үлгі: 1. Біз жануарларды қорғаймыз.(біз-бастауыш, сұрағы кім? қорғаймыз-баяндауыш, сұрағы қайтеміз?)
2.Қазақстан жерінде алуан түрлі жануарлар әлемі кездеседі.
3. Зоологтар жыл сайын олардың жаңа түрлерін зерттеуде.
4. Заңсыз аң-­құс, балық аулағандарға жаза қатал.

1234567891yyttgg    1   14.01.2021 13:12    3