Шартты рай – іс-әрекеттің болу-болмау, іске асу-аспау мүмкіндігінің шартын көрсететін рай түрі. Етістікке -са, -се жұрнағы жалғану арқылы жасалады. Мысалы: Жақсы оқысаң,
кейін пайдасын көресің. Ертерек келсем, уақыт ұтамын.
Қалау рай адамның ниеті, ықыласы, ынтасына қатысты ақпаратты білдіреді. Етістікке:
1) -ғы, -гі, -қы, -кі жұрнағы мен тәуелдік жалғауы жалғануы және кел көмекші етістігінің
тіркесуі арқылы; 2) -ғай, -гей жұрнағы, оған жіктік жалғауы жалғану арқылы; 3) -са, -се
жұрнағы жалғанып, одан кейін игі сөзі мен еді көмекші етістігінің тіркесуі арқылы жаса-
лады. Мысалы: білгім келеді, барса игі еді, көрсем екен, жеткізгейсің, т.б.
Бұйрық рай іс-әрекетке қозғау салып, оның міндетті түрде орындалуын талап ете-
ді. І жақта етістікке -айын, -ейін, -йын, -йін; Көпше түрде -айық, -ейік, -йық, -йік; ІІ жақта
қосымша болмайды, көпше түрде -ыңдар, -іңдер, -ңдар, -ңдер; ІІІ жақта -сын, -сін қо-
сымшаларының жалғануы арқылы жасалады. Мысалы: Мен барайын. Сен бар. Сендер
барыңдар. Ол (олар) барсын.
2.
Ашық райлы сөйлемдердің қай шақта тұрғанын ажыратыңдар.
1955 жылдың 12 ақпанында ғарыш айлағын Қазақстанда тұрғызу турал
1957 жылдан бері «Байқоңыр» әлемдегі тұңғыш ә
гоо бт таланты,​

мурамурамур    2   13.01.2021 13:49    4