Оқылым. Мәтінді оқыңыз. «Күлтегін» жыры жер мен көктің, а ң жаралуы туралы философиялық
толғаудан басталады. Бұдан кейін бүкіл а Білге қаған мен Күлтегін
батырдың ата-бабалары билік жүргізгені, түгел түркінің басын қосып, қуатты мемлекет
орнатқан Бумын қаған мен Істемі қаған мадақталады. Күлтегін батыр көп әскер жиып,
түркі елін жаудан азат етуге кіріскені зор сүйіспеншілікпен суреттеледі. Түркі әскерінің
оғыз, соғды, түргештерге, т.б. қарсы жүргізген шайқастары, ал Күлтегін батырдың шайқас
алдындағы жекпе-жекке шығып, жауды ұдайы жеңіп отырғаны зор шеберлікпен
бейнеленген.
Жырдың авторы Күлтегін мінген аттың сипатын, ат әбзелдерінің әдемілігін, батыр
қаруының сұсты көрінетінін ұтымды теңеулер арқылы көрсете білген. Жырда Күлтегін
түркі елінің «төрт бұрышындағы» барлық жауды жеңіп, елде тыныштық, бейбіт өмір
орнатады. Ақын Күлтегіннің ерлігі туралы: «Бастыны еңкейтті, Тізеліні бүктірді», - дейді.
Солай жырда Күлтегін батырдың күллі түркі халқын тәуелсіз еткені әрі оны байлыққа
кенелткені «Жалаңаш халықты тонды, Кедей халықты бай қылдым. Аз халықты көп
қылдым. Тату елге жақсылық қылдым», - деп зор мақтаныш сезіммен баяндалады:
«Күлтегін» жырының басты идеясы түркі халқын ауызбірлікке, сыртқы жауға қарсы
ұйымдасқан күреске, ежелгі ата-баба жолы мен салт-дәстүрін берік ұстауға үндеу болып
табылады. Жыр соңында Күлтегін батыр қайтыс болғанда бүкіл түркі халқы қатты
қайғырып, аза тұтқаны, оны жоқтап, жерлеу салтанатына әлемнің төрт бұрышынан
көптеген атақты адамдар - елшілер, батырлар, бектер, тас қашайтын шеберлер, т.б. келгені
айтылады.
«Күлтегін» жыры - елдің ішкі бірлігін жыр еткен, идеялық мазмұны терең,
көркемдік дәрежесі биік поэзиялық туынды. 2001 жылы 18 мамырда Астана қаласындағы
Еуразия ұлттық университетіне Күлтегін жазба ескерткішінің көшірмесі қойылды.

1. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Осы жыр қандай философиялық толғаудан бастау алады?
A. батырлар өмірін көпке жария етуінен
B. атақты адамдардың өмірін дәріптеуінен
С. аспан мен жердің, адамзаттың жаралуынан
D. түркі халықтарының өмірін насихаттауынан

2. Қуатты мемлекет орнатып, түгел түркінің басын қосқан кім?

A. Білге
B. Бумын
C. Күлтегін
D. Темір

3. Күлтегінді жоқтауға кімдер келген?

А. хандар, уәзірлер
B. сұлтандар, хандар
C. елшілер, батырлар
D. билеушіслер, тайпалар

4. Түркі əскері кімге қарсы шайқастар жүргізді.
А. арабтарға
В. парсыларга
С. римдіктерге
D. түргештерге ​

досметова    2   02.11.2020 15:16    16