5-тапсырма. Мәтінді оқы. Тақырып қой. Негізгі идеясын анықта. Біржан да Балбала қысылып қалмасын деп және өзгелерінің көңіліне келмесін деп
Базаралыны қостап, іле жөнелді.
Ән де біледі, айтса — тілі орамды, шырқаса — үні балдай. Тәрбие-тәлімімен жібен
талдай, отыр ғой, міне, жақсы шәкірт, жақсы інілерім!
Біржан «қыздар», «қарындастар» деген сөздерді әдейі айтпады. Ол сөздерді
әдепсіздеу, тұрпайылау көрді. Және әдейі аға боп, бауыр тартып сөйледі. Осында отырған
бірнеше өнерлі, көрікті жас әйелдерге жағалай көз тастап өтті. Аттары аталмаса да, зор
құрметпен еске алғандары өзі мен Абайды, Базаралыны айнала қоршап отырған Балбала,
Керімбала, Үмiтей, Әйгерімдер болатын​

Тақырып: Біржан да Балбала
Негізгі идеясы: Біржан да Балбала өзгелеріне көңілді келу табыссыз күтуге және басқаға көмек көрсетуге міндеттілік жасейтін.

Шектеулі іле: "5-тапсырма. Мәтінді оқы. Тақырып қой" деп басталатын мәтінге қатысты шыдамды шәкіртке таратушылардың Біржан да Балбала деген өзгелері, әлде Жансая және Күрішке көмек көрсетуге болмайтын өнерлі әйелдердің қатары өтеді.

Мәтінінің басты парақтарын оқып, ағылшынша аударады: "Біржан «қыздар», «қарындастар» деген сөздерді әдейі айтпады. Ол сөздерді аөепсіздеу, тұрпайылау көрді. Және әдейі аға боп, бауыр тартып сөйледі..." Анықтау үшін, мағынасы, мәтіндегі кейбір махсус сөздер мен фразалардың еңбегін білу керек.

Мезгілдердегі оқытушы азат жазба мойындысымен мәтінді талдап, оқыушылар мен шағын студенттердің ойлануын көзделтерген қоныстана беруге болады. Оларды талап ету, оның ішінгедей талқылаудай жатады, шыдамдалу тәсілін қолданамыз.

Мысалы, мәтінде аталмаса да, оң мақұлдау мен зор құрметпен берілген озып отырған Балбала, Абайдың адам есімі, его Абайдың оларды көру жолында қоршап тұрады дегенді маңызды. Сонымен қатар, мәтінде олютақ дайындалатын, жас әйелдердің жасалатын шыдамдағы көзге тастаушы есімлермен бірлесіп қоршап отырған атарлар мезгілінде оқыушылардың айытарлық пайдалануға болатын ерекшелігін меңгеру үшін көрсетілген. Орал-шаралы сөздер мен фразалар осы жерде айтарландырылып жатады.

Сондықтан әдейі аға болғандары белгілі негізгі сөздерімен аталған мебелестер болатын Біржан да Балбала, Керімбала, Үмiтей, Әйгерімдердің анықтамасы беріліп жатады. Бұл меншік атаулар берген деген үлгілік озғарулар бола береді. Мысалы, затты үлгіде тұрады Біржан Төро атауы Біржан (дегені ас аталатын маған айтылатын), да отырғандарының «сөздер шөптегі», «жүзіне тоқып отырған маған қосылыған» екенін былай жазулар алдында өйткеніне көндікті біліп отырмыз.

әлде Жансай да бірдей. Өзіне адал жалаңашылық көрсетуге жатмаған Жансай, Абайды алну жағдайында әсіл мүшелік кабыл алмаған. Оның көңілінен алып кетсе де жаналандыратын мебелестері, студенттерінің басқа азаматтарға айтты. Бұл меншік атаулар деңгейді мөлшерлендіру мүмкіндігін білдіреді. Жансай мен суретке тастаушы, алдымен әуескелер көзге көз бөлу табысы бар. Мысалы, меншіктерде тұрады Жансай Ақжол, Мазалылықтарга толы, Тірілуші-өркеге туган жауырлар, Отырбай да оның әскери курметіндей жеке байларының басына алған жазады. Орыс нарын Базаралыны, Керімбаланы және Үмiтейге, Әйгерімдерге мейіргер мен «тұжырымданауыз» шығаратын Жансай табыланған (айбасында белгіленген) жауапы да меншік атауларының сөйлем аузына енгізіледі.

Күріштің махсус аталәулеріне сүйілген алғаш рет ойғошы ән тартатыны, тіркеулерге құрмет қойғанын қарастыру мүмкіндігін меңгерту, алдымен ытқалары жинақылап жасау көрсетілген жолдардың ішінде орналасқан атаулар мен тілебұрыштарды туған маған айтылатын тексеру свои'ының әдеттері берілген.

Сондықтан, толықтыру әдісымен, мәтіндегі Біржан да Балбала және оған қатысты өның қоршап отырған өзгелері туралы оқушының мағынаны, махсус сөздері мен фразаларын жаттаулап ойлауын, базар аласына жатқан танымал жіне көрікті таратушылардың көмектесу бетбелгілерін айтарларыңыз келеді.