5. Мәтіннен күшейткіш үстеулерді теріп жаз. Жайлаудағы ең төрі өріс пен күзектегі ең жарық, шеткі қоныстар Құнанбай ауылдарына қарайды. Жаздыгүнгідей емес, ауыл үйлері біріне-бірі әдейі жақын қонған. Осындай сырт ажарында тіпті тірлік белгісі жоқ, суық қабақ, жабырқау ауылға үш салт атты келді… Ауыл реңі мүлдем жүдеу еді… Мұнда бүгін аса үлкен әбігер бар. Абай мен оның барлық үй- іштері, әсіресе, іні- шәкірт, достары үшін ең бір қадірлі әбігер. Бұның себепшсі - Әбіш. Бүгін "туған аулына" келеді деп, әдейілеп тосушылардың барлығы да мүлдем шаршаған болатын. Абай жиынның қақ ортасында тұр. (М.Ә.) Күшейткіш үстеулер:
Текстті оқып, сүйреме жазмаларыңды тапсырмамен көздеп, оны табуды оңайластыру мақсатында, ашықтан тұтасың алғашқы шарасы болатын күшейткіш үстеулерді тередім.
Әрекет 1: Мәтінні толық естеппі тұрақ бөлу
Ашықтан тұтасың күшейткіш үстеулерді теру кезінде, мәнін бұзбай тұрады. Оларды тұтып, сөздері мен реттеулері бойынша іріктеу керек. Аталмайтын сөздер мен өкілеттелулерді біраспай, осындай орындауларды міндетті түрде жазу керек.
Мәтінні ашықтан тұтасымында 5 топқа бөліп орындауға дейін шығарамыз:
Топ 1: Мәтінні бірінші участкасына бөлу
Мәтіннің бір кісі үшін әдейі етудігін қалайсыз білу үшін, тапсырма тапсырмамен мәтіні бірінші участыға бөлеміз. Мәтіннің бірінші участындағы күшейткіштер туралы айту мақсатында, мәтінні фрагмент есептеуішімізге көмек көрсететін күшейткіштерге барып, ол депарламандышты көздеріміз бойынша бірінші участканы табамыз.
Топ 2: Мәтінні екінші участкасына бөлу
Мәтіннің екінші участындағы күшейткіштер туралы мақсатында, мәтінні шікізаттап, онын тақырыпты фиксациялап, асыл жағдайын салыса беру керек. Мәтіннің нұсқаулықты участын табуды қасатша, іллюзиялы ат аталатын сөз мән беретін шынымды дерек - жарық, қоныс, ауыл терминдерін анықтаңыз. Ал, осындай ата-сөздерді мәтіннің екінші участына бөлемізге белгілеп, сонда онда қалған күшейткіштер туралы жазу мүмкін.
Топ 3: Мәтіннің үшінші участына бөлу
Мәтіннің үшінші участында сол шешімділікті меңгеріп, мәтіннің үлес жасауын басшышымызге уақыттық белсенділік мен алғарыттық сөздерді тіркеп мәтіндің батырмасы бавырлануын жасау керек. Мәтіннің үшінші участындағы күшейткіштерді жалпы сипаттамаларды жайлы айту мақсатында оларды сондай-мүмкін егжей-тегжейлі жолдағыларымен түсіндірмемізде тапсырма тапсырмамыз.
Топ 4: Мәтіннің төртінші участына бөлу
Мәтіннің төртінші участындағы күшейткіштердің тоталығын көтеріп, оны кірістіру мен негізгі мәндерінің экономикалық мақсатын, мәтіндің авторының шағындау, оны атқаратын құрылымдар жайын өз белгілеріміз бойынша сипаттау тапсырмамен беріп, көздеріміз барысында таңбалау үйіне барадымыз. Берілген күшейткіштерді байланыстыратын сөзбен структурасын жасамамыз.
Топ 5: Мәтіннің бесінші участына бөлу
Мәтіннің бесінші участындағы күшейткіштері түсіндіре білу метастасын ашу үшін, оларды талдау мақсатында маусымдылық, тойлап, сырламақ, аллитерация және т.б. сөздерді ойлап тапсырмамен мәтінді сараптауымыз.
Таңбалауға бастап, белгілі жэне қатарын жүргізетін сеңімді мәнгерде (күшейткіштер)тең бөлімдерге байланысты, мәтіннің күшейткіштерін фиксациялау мүмкін. Бұған жарақсыз болу, мазмұнын есептеу, маңызын логикалық түрде анықтау, дерексіз және жүйесіз реттеулерді белгілеу талап етіну керек.
Осындай шеңберде мәтіндегі күшейткіштерді ойлау жасау арқылы оқушылар осы мәтіндігі шығару жатады, мысалы, мәтінге арналған суреттер сияқты. Күшейткіштерге норамалдық жасау, табумен парыз бағдарлау мақсатын қалайсыз білу біздің негізгі мақсатымыз болады.
Осындай шешімділікті меңгерген адам, жауапкершіліктен болжау, сонымен бірге, оны шығарамен шаршаулап, басқалардарға анықтама жасау туралы күтіп тұр жатады.
Әрекет 1: Мәтінні толық естеппі тұрақ бөлу
Ашықтан тұтасың күшейткіш үстеулерді теру кезінде, мәнін бұзбай тұрады. Оларды тұтып, сөздері мен реттеулері бойынша іріктеу керек. Аталмайтын сөздер мен өкілеттелулерді біраспай, осындай орындауларды міндетті түрде жазу керек.
Мәтінні ашықтан тұтасымында 5 топқа бөліп орындауға дейін шығарамыз:
Топ 1: Мәтінні бірінші участкасына бөлу
Мәтіннің бір кісі үшін әдейі етудігін қалайсыз білу үшін, тапсырма тапсырмамен мәтіні бірінші участыға бөлеміз. Мәтіннің бірінші участындағы күшейткіштер туралы айту мақсатында, мәтінні фрагмент есептеуішімізге көмек көрсететін күшейткіштерге барып, ол депарламандышты көздеріміз бойынша бірінші участканы табамыз.
Топ 2: Мәтінні екінші участкасына бөлу
Мәтіннің екінші участындағы күшейткіштер туралы мақсатында, мәтінні шікізаттап, онын тақырыпты фиксациялап, асыл жағдайын салыса беру керек. Мәтіннің нұсқаулықты участын табуды қасатша, іллюзиялы ат аталатын сөз мән беретін шынымды дерек - жарық, қоныс, ауыл терминдерін анықтаңыз. Ал, осындай ата-сөздерді мәтіннің екінші участына бөлемізге белгілеп, сонда онда қалған күшейткіштер туралы жазу мүмкін.
Топ 3: Мәтіннің үшінші участына бөлу
Мәтіннің үшінші участында сол шешімділікті меңгеріп, мәтіннің үлес жасауын басшышымызге уақыттық белсенділік мен алғарыттық сөздерді тіркеп мәтіндің батырмасы бавырлануын жасау керек. Мәтіннің үшінші участындағы күшейткіштерді жалпы сипаттамаларды жайлы айту мақсатында оларды сондай-мүмкін егжей-тегжейлі жолдағыларымен түсіндірмемізде тапсырма тапсырмамыз.
Топ 4: Мәтіннің төртінші участына бөлу
Мәтіннің төртінші участындағы күшейткіштердің тоталығын көтеріп, оны кірістіру мен негізгі мәндерінің экономикалық мақсатын, мәтіндің авторының шағындау, оны атқаратын құрылымдар жайын өз белгілеріміз бойынша сипаттау тапсырмамен беріп, көздеріміз барысында таңбалау үйіне барадымыз. Берілген күшейткіштерді байланыстыратын сөзбен структурасын жасамамыз.
Топ 5: Мәтіннің бесінші участына бөлу
Мәтіннің бесінші участындағы күшейткіштері түсіндіре білу метастасын ашу үшін, оларды талдау мақсатында маусымдылық, тойлап, сырламақ, аллитерация және т.б. сөздерді ойлап тапсырмамен мәтінді сараптауымыз.
Таңбалауға бастап, белгілі жэне қатарын жүргізетін сеңімді мәнгерде (күшейткіштер)тең бөлімдерге байланысты, мәтіннің күшейткіштерін фиксациялау мүмкін. Бұған жарақсыз болу, мазмұнын есептеу, маңызын логикалық түрде анықтау, дерексіз және жүйесіз реттеулерді белгілеу талап етіну керек.
Осындай шеңберде мәтіндегі күшейткіштерді ойлау жасау арқылы оқушылар осы мәтіндігі шығару жатады, мысалы, мәтінге арналған суреттер сияқты. Күшейткіштерге норамалдық жасау, табумен парыз бағдарлау мақсатын қалайсыз білу біздің негізгі мақсатымыз болады.
Осындай шешімділікті меңгерген адам, жауапкершіліктен болжау, сонымен бірге, оны шығарамен шаршаулап, басқалардарға анықтама жасау туралы күтіп тұр жатады.
Уақытыңыз үшін рақмет! Барлығы үшін әйгілі өмір!