4-тапсырма. Мәтінді түсініп оқыңдар. Оқиға қалай өрбіді? Әңгіменің композициялық құрылымын анықтаңдар (оқиғаның басталуы, оқиғаның
шиеленісуі, оқиғаның шарықтауы).
Жаңабергеннің қызыл күрең жүзі шамалы қуқыл тартты. Тісін
аршамен шұқып жатып:
Махамбет қарағым, енді не істемексің? - деді.
Қару жию керек. Еркек кіндікті атқа қондыру керек. Сіз
бастаңыз, мен қостайын.
Жаңаберген Ықыластың бетіне қарады. Ықылас саусағын сыртыл-
датып: - Еркектерді Жайықтан өткізе алсақ... дей бергенде,
Махамбет:
Серкесі болсаң, өтеді. Ал егер сасық текедей бақылдап, артқа
шегінсең, құрдымға кім түседі?
Ықылас:
- Е, ... - деп Махамбеттің үстіне қона түсті.
Малдас құрып отырған Махамбет жығылмады. Осы уақытта
Махамбетке төрт адам жабылып үлгерген. Екеуі екі қолын
қайыра бастады. Олар Махамбетке жармасып, батырдың тынысын
тарылтуға күш салды. Ықылас қазықтың қасында жатқан тоқпақпен
Махамбеттің басына ұрды. Махамбет ақтық рет «Әуес!» деп, сылқ
етіп сұлап түсті.
Т. Әлімқұлов, «Қараой» әңгімесінен

7-тапсырма. мәтіндер бойынша тірек сөздер қатарын жалғастырыңдар. осы сөздерді қатыстырып сөйлемдер құраңдар. тағдыр, өкініш,​

Оқиға өрбіге түсуі көптеген элементтермен байланысты. Бірінші элемент – оқиғаның басталуын анықтау. Мәтінде біздерге Жаңабергеннің қызыл күрең жүзі шамалы қуқыл тартты деп жазылған. Бұл оқиға Махамбет қарағыммен сұхбаттап шығар. Сонымен оқиғаның басталуымен демалыс алсын деп болады.

Екінші элемент – оқиғаның шиеленісуін анықтау. Мәтінде Махамбеттің сұхбатына қарағанда ол "Серкесі болсаң, өтеді. Ал егер сасық текедей бақылдап, артқа шегінсең, құрдымға кім түседі?" деп сұрақты көрсеткен. Осы жерде Махамбет шынымен сұрауына жауап алуына ықпал етуге болады.

Үшінші элемент – оқиғаның шарықтауын анықтау. Мәтінде Махамбет сұралған сұраққа жауап беруден кейін, үйрімді байқаулама арқылы сұхбатты жақтауға қатыстырмалардан өз түйініне жатқан "Махамбет ақтық рет «Әуес!» деп, сылқ етіп сұлап түсті." деп жазылған. Бұл сәтті түрде оқиғаның шарықтауын анықтауды көрсетеді.

Математикалықлау жүйесіне деген шолу арқылы осы мәтінді түсіну пайдалы болады.

Осы мәтінде тірек сөздерді дерекқорғаңыз жасаудағы жолыңызды көрсетеміз:

тағдыр – кездейсоны ауыру, кездейсоны мүлдемде ену, жалмауызда тату

өкініш – қасірет, жалғыздану, жалғыз калу

Тағдыр сөзін көрсететін сөйлемдер осы демек болады:
- Жаңабергеннің қызыл күрең жүзі шамалы қуқыл тартты.
- Мәтіндегі оқиғаға қондырған серік мен Ықылас ауыз көзін зорытты.

Өкініш сөзін көрсететін сөйлемдер осы демек болады:
- Махамбет қарағым, енді не істемексің?
- Махамбетке сұрақ берген серік тексергенде: "Еркектерді Жайықтан өткізе алсақ..." дей берді.
- Махамбетке төрт адам жапылған кезде шынайы тірек бөлемді.
- Ықылас Махамбетке тартты: "Е, ... - деп Махамбеттің үстіне қона түсті."

Төрек сөзін көрсететін сөйлем осы демек болады:
- Махамбетке қару беріліп, қамқор жармасы қоялды.
- Махамбет ақтық рет «Әуес!» деп, сұлап түсті.

Мол, саралау жасау арқылы дерекқорғаңызды анықтайтын жолыңызды көрсеттік. Төрек сөздермен көрсетілген сөйлемдердің орындалуына байланысты алдында тірек сөздерін оқырмай алуы тиіс.