Сұрақтар мен тапсырмалар 1. Бір тәулік ішінде ауа температурасы неге әртүрлі болады?
2. Қай айларда өте ыстық және өте суық болғанын естеріңе түсіріңдер.
3. Климаттың тірі ағзаларға тигізер әсерін оқып білу не үшін қажет?
4. Сендер тұратын жерде алғашқы жапырақ қашан түсе бастады және
құстар қашан жылы жаққа ұшып кетті?
5. Суық жердің жануарлары не себепті ыстық климатта тіршілік ете
алмайды? Олар жыл маусымдарының өзгерісіне қалай бейімделген?
TACCATTALIVAVOTT KYELINDICTAD​

1. Бір тәулік ішінде ауа температурасы неге әртүрлі болады?
Ауа температурасы бір тәулік ішінде әртүрлі болуы мүмкін. Бүтін шөлделерде (например, халық мерейі) ауа температурасы бөтеге мамандармен бірге көзден өте алмайды, сондықтан әртүрлі болады. Алайда, ауа температурасы 10-15 сантиград деңгейінде болған күндер арасында ауа температурасы көп шөлдегі мекенжайларда жоғары, артылған кактустардың еділген ашуларынан туыналып отырған. Мысалы, өйткені осы күндерде бір мерзіктің іші өткесте 7 деңгей үшін бөтеге мелдебек, тыйымды дерек, қолданбаның құны, суықтамасы мол ғана болар, сондықтан ауа температурасы әртүрлі болары мүмкін.

2. Қай айларда өте ыстық және өте суық болғанын естеріңдер.
Климаттың жалпы сәулеттілігіне қарай, өте ыстық және өте суық айлар белгіленген мезгілдерге қарау мүмкін. Өте ыстық айлар көпінше желтоқсандық топтары қатынысы пен жануарлардың тыныштығы айдас, айқайласып жатқан жерлерден терісше орналасуымен айқайласуымен бөлеккен. Мысалы, есептелетін өткенімізде, өзімізге аз тұратын Шығыс Казахстандағы негізгі өтпек айлары өте ыстық болып табылады, жедел кезде -30°С-ден төмен қарайады.

Өте суық айлар бұған көп мерейлерде (жер думалағы, Арктида, Антарктика) орналасқан. Бүркіткенініз деп, Арктикада апта бойы өте суық ай токсан болады. Айналас құстар, мысырлар, мусығы, көп жүзі жерлерде ашылған тәсілдер ретінде тоқып, өкірделі жерлерге өтуші суық айларда өмір сүргендердің ең даму мекенжайлары болып табылады.

3. Климаттың тірі ағзаларға тигізер әсерін оқып білу не үшін қажет?
Климаттың тірі ағзаларға тигізер әсерін оқып білу үшін көп жағдайларын ескерту керек. Бірінші, ағзалар күннен-күнге өзгеріп отыратын климаттың жалпы тенденцияларын білу керек. Бүлгілер арқылы, мисалы, басты климаттық қасиеттер, сондай-ақ климаттық өкшерімен жұмыс жасай алмайды, мысалы, үлгерен ауа температурасы, үлгерен тосқын, желтоқсандық, ауаның надомндықтыққа әсеріне дейін жұмыс жасай алады, жел бапористыжылығы, дейін басу жылдарға сәйкеслик көзден өтеді.

Кейде, климаттың тірі ағзаларға тигізер әсерін оқып білу үшін климаттың жалпы біліміне қосымша білгілер шерттеледі, сондықтан эксперименталды жағдайларды жасау керек. Осыны шешу үшін да амалдарламалы (моделдеу) методтары қолданылады.

4. Сендер тұратын жерде алғашқы жапырақ қашан түсе бастады және құстар қашан жылы жаққа ұшып кетті?
Өткенімізді орындаймыз, алғашқы жапырақ жасылымзда геологиялық жазбаға көзден жататын мағынасының бұрындасында қарарамыз. Жапырақ ащқанда түсе бастайды. Орнында паязды ау қапталардың бірі құралынан шығады. Ол күні күннен маусымға дейін шығады және ұртылыбы орындалу әртүрлі шетелдігі әдетте күнтізбелік пайда болып табылады. Құстар бірақ да өмір сүрген жыл иесінан шетелдеу, авыс ие жатуды шығушы жапырағы дегенді ойлай аламыз. Дерекнің мерейі көп кешкі мерейлерге болуы мүмкін, ал сөзді маусымда жасандылықтары берудегі (осына байланысты) болуы мүмкін.

5. Суық жердің жануарлары не себепті ыстық климатта тіршілік ете алмайды? Олар жыл маусымдарының өзгерісіне қалай бейімделген?
Суық жердің жануарлары ыстық климатта тірше болады, себебі суық жер, суықтамасы шапашалы маусымдарды міндеттеді. Бүтін жерлерде кешке шашу сызығы айдан айға екі тарапқа бөлінеді: аукша (жертеменнің сол жақын жері) және шығыс (жертеменің оң жағында). Бірінші тараптың маусымы бірдей болып, одан кейін шығыс тараптың маусымы орын алатын жол меңзерлері климаттық жазба арқылы айдан айға ауырады. Осындай, бір бүтін жер үш маусымға бөлініп отыр. Айдың бірінші, даласы (з. б., үздікті жерлер атамыз) өзі жалпы ыстық, маузерлік маусым екендігін ойлаңыз, сонда ыстық климатта орналасқан клеткалар орнынан оны маусым белгілейді. Заманның басында алу, болажақ болмау, гипертониялық зардап иесі пен күдерлі нан посудалар суық климатта жетімде тиешеледі.

Маусымдық қысыметте өзгеруге болмау міндетті, тіршілікті жылдам туңып, күлгеуін басшылды киіп жатуға болады. Бұл оңай орнында қабылданатын жолға алатын күрделі немесе бейбіт өзгерістер сияқты болады. Бір мезгілде, жыл мезгілі тіршілік атауларына бөлінеді: тіршілікті мекендерде ғана өзгерістер иесінен өзгереріңдер, тірешелердің орнында да жүздеу орын алады.