А.никитиннің зерттеген аймақтары

Материктер мен мұхиттар физикалық географиясы табиғатының қалыптасу кезеңдері, қайталанбас әсем көріністері мен апатты құбылыстары жөнінде нақты мәліметтер аласыңдар. Сонымен қатар табиғат кешендерінің құрылымдық ерекшеліктері және олардың жеке материктер мен мұхиттарда орналасу заңдылықтары, адамзаттың табиғат байлықтарын шаруашылық қажетіне пайдалануын оқып үйренесіңдер. Сендер құрлықтағы өзіндік ерекшеліктерімен айқындалатын биік тау жүйелері мен ұланғайыр жазықтардың табиғатымен танысасыңдар. Мәңгі мұз құрсауындағы аймақтар мен аптапты шөлдер, мол сулы өзендер мен шалқар көлдер, ит тұмсығы батпайтын ну ормандар мен ми батпақтар, шалғынды далалар мен тақырлар жайында да мол мағлұматтар аласыңдар. Дүниежүзілік мұхиттың тылсым табиғаты мен орасан мол табиғи қорлары, ондағы терең сулы шұңғымалар мен су асты жоталары, құрлық климатына әсер ететін теңіз ағыстары мен мұхит суының жалпы қасиеттері жайлы қызғылықты деректер табасыңдар. Адамзат болашағы мен қазіргі тұрмыс-тіршілігін табиғи ортамен біртұтас байланыста қарастыру мақсатында жеке елдер мен халықтар туралы мәліметтер де келтірілді. Жоғарыда аталған деректер оқулық соңындағы «Жер – біздің ортақ үйіміз» бөлімінде қорытындыланады.

Материктер мен аралдар, дүние бөліктері. Жер шары бетінің жалпы ауданы 510,2 млн. км2-ге тең. Ол мате-риктер мен мұхиттарға бөлінген. Құр-лықты күрайтын материктер мен арал-дар үлесіне шамамен 149,1 млн. км2 не-месе бүкіл Жер бетінің 29,2 %-ы (пайы-зы) келеді. Жер шарында барлығы алты материк бар. Окулықта материк-тер калыптасуы мен казіргі табиғат ерекшеліктеріне сөйкес, солтүстік және оңтүстік жарты шар материктеріне топтастырылып, мынадай төртіппен қарастырылады: Еуразия, Солтүстік Америка (солтүстік жарты шар) және Оңтүстік Америка, Африка, Аустралия және Мұхит аралдары, Антарктида (оңтүстік жарты шар).

Материктерге таяу жағалаудағы қайраңдар мен материктік бет-

кейлерде материктік аралдар орналасқан. Олар – жер қыртысындағы

қозғалыстар әсерінен құрлықтың кейіннен бөлініп қалған бөліктері,

көбінесе ауданы ауқымды келеді (Гренландия, Мадагаскар, Британ

аралдары және т.б.). Мұхиттардың қозғалмалы бөліктерінде жанартаулық аралдар (Исландия, Гавай, Азор аралдары), ал судың беткі тем-пературасы +25°С-тан жоғары аймақтарында маржандық аралдар (Үлкен Тосқауыл рифі, Маржан теңізінің аралдары) орналасқан. Аралдар жеке-дара және топ болып кездеседі, аралдар тобын архипелаг деп атайды. Жер шарындағы ірі ар-хипелагтар қатарына Канаданың Арктикалық архипелагы, Малайя архипелагы, Шпицберген архипелагы жатады.