7 сынып биология пәнінен 8-зертханалық жұмыс
Жұмыс мақсаты: тұқым өнуі кезінде не бөліп шығаратынын айқындау. Құрал-жабдықтар: құрғақ тұқым салынған бөтелке, өне бастаған тұқымы бар ботелке, шырпы, жіңішке ағаш таяқша. Жұмыс барысы: 1. Түссіз шыныдан жасалған 2 бөтелке аламыз. Оның біреуіне бидай, сұлы, асбұршақ т.б. өсімдіктердің 30 шақты құрғақ түқымдарын саламыз. Екінші бөтелкеге сол өсімдіктердің сондай мөлшердегі өнген тұқымдарын саламыз. Бөтелкенің екеуін де тығынмен қатты жауып, қараңғы, жылы жерге қоямыз. 2. Ертесіне тұқымдар салынған бөтелкелердегі ауаның құрамы өзгерді ме, жоқ па соны тексереміз. Ол үшін жанып тұрған шырпыны ағаш таяқшаға бекітіп, құрғақ тұқымдар салынған бөтелкеге кіргізгенде шырпы Зерттеулеріңе қорытынды жасандар. 3. Өнген тұқымдар салынған келесі бөтелкеге жанып тұрған шыры ны тереңірек, бөтелкенің түбіне дейін енгізгенде шырпы ... ... Зерттеулеріңе корытынды жасандар. 4. Тұқым күндіз де, түнде де тыныс алады. Егер ішінде өнген тұқымдар салынған бөтелкені жан-жағынан мақтамен, киізбен жақсылап жауып, оның ішіне термометр салсақ, температураның оңай байқауға болады. Тұқым тыныс алғанда бөлінетін жылу оларды жылытады. Өне бастаған дымқыл тұқымдар құрғақ тұқымдарға қарағанда белсенді түрде тыныс алады. ... Қалың етіп үйіп тастаған дымқыл тұқымдар өніп, тез арада қызады. Ондай тұқымдардың ұрықтары артық жылудан өліп қалады, ал тұқымдар өнгіштігін жояды. Мұндай жағдайды болдырмау үшін тұқымдарды тек құрғақ күйінде жинап, жақсы желдетілетін, құрғақ бөлмелерде сақтайды. Тұқымдарға ауа үнемі жеткілікті болуы тиіс. Құрғақ тукымдар өнген түқымдарға қарағанда баяу тыныс алғанмен де, олар ауаны қажет етеді. Тұқым сақталатын заманауи ғимараттарда (элеваторларда) осы жағдайлар ескерілген. 1. Тұқымның тыныс алатынын қалай дәлелдеуге болады? 2. Тұқымның тыныс алуы кезінде ауаның құрамы қалай өзгереді? 3. Тұқым тыныс алуы кезінде жылу бөліп шығаратынын дәлелдеуге бола ма? 4. Дымқыл тұқымдар неге қызып кетеді? 5. Тұқымдарды сақтау үшін қандай жағдайлар қажет?​

1. Тұқымның тыныс алатынын қалай дәлелдеуге болады?
Тұқымның тыныс алуының дәлелдеуі өте маңызды болады, себебі ол жылу процессінде нөлден толық нөлге дейін бөліп шығаратынын айқындауға мүмкіндік береді. Тұқым тыныс алуы кезіндегі алдын-ала дәлелдеулердің қаншасына қарайтынын түсінуіміз керек. Тұқымның тыныс алуынд хабарламайтын нәтижелер өнген тұқымдардың сол тұқым кезінде өз тұңғыштарын, жағасын, өнімін жан-жағымен қорлататынын көрсетеді.

2. Тұқымның тыныс алуы кезінде ауаның құрамы қалай өзгереді?
Тұқымның тыныс алуының бірінші кезінде ауаның құрамы айтпасына өзгереді. Жанып тұрған шырын таяқшаға бекітіп, құрғақ тұқымдар салынған бөтелкеге кіргізгенде шырпы Зерттеулеріңе қорытынды жасандар. Өнген тұқымдар салынған бөтелкеге жанып тұрған шыры ны тереңірек, бөтелкенің түбіне дейін енгізгенде шырпы ... ... Зерттеулеріңе корытынды жасандар. Бұл процесс ауаның құрамының өзгергенін көрсетеді.

3. Тұқым тыныс алуы кезінде жылу бөліп шығаратынын дәлелдеуге бола ма?
Тұқым тыныс алуы кезінде жылу бөліп шығаратынын дәлелдеуіміз бар. Тұқым көбейіп, дымқыл тұқымдарын тыныс алады. Қалың етіп үйіп тастаған дымқыл тұқымдар өніп, тез арада қызады. Ондай тұқымдардың ұрықтары артық жылудан өліп қалады, ал тұқымдар өнгіштігін жояды. Мұндай жағдайды болдырмау үшін тұқымдарды тек құрғақ күйінде жинап, жақсы желдетілетін, құрғақ бөлмелерде сақтайды. Бұл процесс жылу бөліп шығару арқылы жүзеге асырылады.

4. Дымқыл тұқымдар неге қызып кетеді?
Дымқыл тұқымдар жылу процессінде қоронда көтешеміз. Дымқыл тұқымдар тұқымның тыныс алуының кейінгі кезінде ауадан пайда болатын құрғақтардың көтерілуіне себеп болады. Бұл құрғақтар тұқымның шынысына кіргенде атқарып отыра қалың азоттық жатады. Дымқыл тұқымдар сол қорқытылатын құрғақтарды ошақтап, тұқымның шынысын жояды.

5. Тұқымдарды сақтау үшін қандай жағдайлар қажет?
Тұқымдарды сақтау үшін құрғақ ғимараттарына (элеваторларға) сақталуы керек. Тұқымнан шығарылған ауа ауызша оларды тамақтап, мінгенмен-обалануға себеп болуы мүмкін. Сонымен қатар, құрғақ ғимараттарында тұқымдарды қоршап жағып, тазартатын ауа жинайтын желдер мен желілер қажет. Тұқымдардың тыныстық және ауыз бөлігін қорытынды болмалары, суюкты жел қабырғалары қажет етеді. Осы жағдайлардың түсінуі арқылы тұқымдарды сақтау және зорлығын кемеу үшін оларды қоршап тазартуымыз керек.