, Ыбырай Алтынсарин Жаз және Өзен өлеңіне эссе

Ыбырайдың адамгершілік жайында, оқу-ағарту тақырыбы төңірегіндегі шығармаларынан өзге табиғатты жырлаған «Жаз» және «Өзен» деген өлеңдері бар. Бұл шығармаларды Ыбырайдың ақындық қуатын танытатын өлеңдер деп атасақ қателеспегендік болар еді. «Жаз» өлеңінде ақын табиғат пен жан-жануар, адам өмірін өзара астастыра суреттейді. Ыбырайға дейінгі поэзияда дәл осындай бірыңғай табиғатты сипаттау болмаған десек, бұл туындының әдебиетімізден алар орны мен мәні айқындала түсетіні анық. Бұл салада Ыбырай тыңнан жол салып қана қоймай, көшпелі қазақ өмірінің тыныс-тіршілігі мен жанды көріністерін қаз-қалпында танытады. Өлеңнің «Сәуірде» деп басталуына қарағанда, бұл шығарма алты ай жаздың алғашқы кезеңдеріне арналғандай. Сол кездегі елдің жайлауға көшіп шыққан мезетін, қыстан қысылып шыққан жұрттың қуанышқа кенелген көңіл күйін, табиғатпен қайта табысып, мал төлдеп, ақ көбейіп, тойынатын уақытын табиғаттың маужыраған мейірімді сәтімен, әсем суреттерімен ұштастыра суреттейді. Табиғаттың төрт мезгілі жөнінде дәл осындай суретпен жыр жазған Абай мен Ыбырайдың осы тақырыптық бірлігі мен жазу ұқсастықтарын саралаған Мұхтар Әуезов: «Екеуінің қазақ ауылындағы көктем жайында жазғандарын оқып отырсаңыз, шынында бір ақындық мектептің, бір түрлі ақындық дәстүрдің үлгісін көресіз және екеуі де бұрын қазақ жазбаған өлеңді жазған» деп ой тұжырған.