Патша қорғандары эссе
Өтініш дал қазір керек
​

б.д.д. II мыңжылдықтан бастап Алатаудың,  Алтайдың, Саянның, Ханғайдың, Хэнтэйдің, Тәңіртаудың, Оралдың және де Сібірдің іргелі аумақтарында  мекен еткен  тайпаларында аңшылық шаруашылығымен  қатар  егіншілік істері, әсіресе  мал шаруашылығы, оның көшпелі үрдістері аса қарқынды дамыды, жылқыны қолға үйретті,  жайылымдық мекен өрістері кеңейді, палеометаллдар өндірісі күшейді, соынмен қоса мифтік наным сенімдері де беки бастады, оған негізделінген синкретикалық "өнер туындылары" молайды,  тасаттық-ғұрыптық кешендерді (күн, ай, қару-жарақ, бұғы бейнелі ұстынтастар) орнат салттары белең алды, көсемдер мен рулық, тайпалық қарым-қатынастары да қарқынды дамыды, айырбас саудалар орнықты  ("андронов", "беғазы дәндібай" мәдени тарихи қауымдастығы қалыптасты) [Маргулан, Акишев, Кадырбаев, Оразбаев, 1966 , Маргулан, 1979].   Бір сөзбен айтқанда, Еуразия кеңісітігінде  аты-шулы көшпелілер өркениетінің негіздері басталып та кеткен еді. Осы кезеңдерде  өлікті жөнелтуде  аса ірі көлемді және одан орташа,  кішігірім  өлшемді қорғандарды таспен қалап  орнатып мүрдені ағаш табытқа салып көму салттары қалыптасты. Аталмыш  қорғандардың биіктігі 4-17 метр, ал шеңберлері  30-130 метр болды. Бұл алып  қорғандарды  сол дәуірлердегі  қоғамдық-әлеуметтік жүйесінің  билік тұлғалары, батыр ғұламалары және ру-тайпалық көсемдері сынды  атақ  дәрежелеріне байланысты  салды деп қарастырады  зерттеуші ғалымдар. Бұл орайда археологиялық зерттеулердің нәтижесінде   б.д.д. VII-V ғасырлардағы Қазақстан мен Орта Азия аумағында анықталған  Бесшатыр, Есік, Шілікті сынды алып қорғандар  сол заманның билік тұлғаларының  «патша қорғандары» болған деп қарастырады. Оны  аса бай салтанатты зат-бұйымдарының  археологиялық табылымдары да растайды.