мұса ханның ислам дінін мемлекеттік дін деп жариялауының себептерін көрсетіңіз 50 сөз эссе өтініш тезірек ​

ІХ ғасырдан бастап ислам күшпен емес, бейбіт түрде насихатталып, түркілер біртіндеп исламды қабылдай бастады. Мысалы, 961 жылы Қарақан қағаны Мұса Ислам дінін мемлекеттік дін етіп жариялады. Задында, бір дінді мемлекеттік дін етіп жариялау үшін сол дінге халықтың басым көпшілігі илануы тиіс. Яғни, Мұса қағанның бұл шешімінен сол кездегі Қарақан мемлекетіне бағынышты елдің Иламды қабылдағанын аңғарамыз. Тарихшы З.Китапшы, В.Кляшторний, Т.Сұлтановтың келтірген деректеріне сүйенсек, бір күнде он мың үй қыпшақ-түркі исламды қабылдаған кездер де болған көрінеді. Исламның бейбіт түрде насихатталуының нәтижесінде халық хақ дінді кең арнада қабылдап қана қойған жоқ, түркілердің ішінен көптеген дін ғұламалары шыға бастады. ІХ ғасырда Муғтазалия ілімінің Аббасидтер идеологиясына айналуына байланысты Орталық Азияда Исламның рационалистік ағымдары өмір сүрді. Осының нәтижесінде Фараби, Ибн Сина, Бируни, Матуриди секілді шариғатпен қатар пәлсапа ілімін менгерген ғалымдар шықты. Сондай-ақ, наклді (Құран мен Сүннет) жоғары қойған Бұхари, Муслим секілді хадистанушылар төбе көрсетті. Факиһтер мен сопылардың арасындағы қақтығыс кезінде Марғинани, Дабуси, Сарахси, Бәздауи секілді фыкһ ғалымдары бой көрсетті. Тіпті, Қарақан дәуірін терең зерттеген З.Кабакшы осы кезеңде Мәуреннахрдан үш жүзден астам фыкһ ғұламаларының шыққанын айтады. Ал сопылық ілімнің таралуына келетін болсақ, Жүсіп Хамадани, Абдулхалық Ғыждуани, Ахмет Ясауи, Сүлеймен Бақырғани, Нәжмидденн Кубра секілді сопылар өз тарихаттарын құрды. Бұл екінші кезеңде де Орталық Азия біркелкі Исламды толық қабылдай қойған жоқ. Орталық Азияның Хорасан, Иранмен шекаралас аймақтарындағы халықтар көбінесе шииттік сенімде болды. Сондай-ақ, көшпелі тұрмыс кешетін қыпшақтар ескі Тәңір сенімінде еді. ХІІ ғасырдағы Елуй Дашы бастаған Қидандардың Орталық Азияға басып кіруі, сонымен бірге ХІІІ ғасырдағы Шыңғыс ханның шапқыншылығы кезінде Исламның қанат жаюуы біршама уақытқа тоқырауға ұшырады. Әбілғазының «Шажра-ат Түрік» атты шығармасында Шыңғыс ханның Исламға қарсы болмағандығы айтылады. Десек те оның ұрпақтарының бірі Исламға қарсы болса, бірі Исламның жоқтаушысына айналды. Мысалы, Шағатайдың баласы Күйік Орталық Азиядағы Ислам өкілдерін қыспаққа алса, Батудың баласы Сартақ христиан дінін қабылдап, осы діннің сойылын соқты. Ал, Жошының баласы Берке Кубравия тарихатының мүриді болып, Исламның туын көтерді. Тіпті, Алтын Орданың ханы Өзбек хан ХІV ғасырдың басында Ясауи тарихатының өкілдерінің ықпалымен Ислам дінін мемлекттік дін етіп жариялап, сол кезде шииттерден қысым көрген Тафтазани секілді сунниттік ғұламалар Сарай Беркеден пана тапты.

Хақ діннің Қазақ халқының жан-дүниесінен орын алуы

Ислам дінінің Қазақ халқының жүрегінен орын алуына Ясауи тарихаты мен Нахшбандия тарихатының (бұдан өзге кувравия, каландария, хуруфия секілді т.б сопылық қауымдастықтар болды) өкілдері екпінді ықпал етті. Қазақ халқы негізінен көшпелі ғұмыр кешкеннен кейін мешіт-медресе ұстай алмады. Бірақ, Қазақ халқы Исламмен ел кезіп адақтаған сопылардың уағызы арқылы танысты. Сопыларда Исламды халықтың таным-түйсігіне қарай жырмен, өнермен насихаттады. Ясауи бабамыздың ілімі «Диуани хикметте» жыр жолдарымен насихатталды.