3-тапсырма Қазақтың тұңғыш жиһанкезі туралы эссе. 120 сөз.

Халқымыздың «асың бар да ел таны беріп жүріп, атың барда жер таны желіп жүріп» деген мақалы бар-ды. Мақал-мәтел ұлттың өмірлік тәжірибеден қорытқан тұжырымы, ұрпақтан-ұрпаққа ұласқан дүниетаным екенін ескерсек, біздің қазақ халқы да жер көру, ел аралауға пейіл болған. Тек асқан тау, басқан іздері дер шағында хатқа түсіп, құнтталмаған. Сондықтан көп дерек ауызша айтылып, ұрпақтан-ұрпаққа шежіре күйінде жалғасты. Ал ондай шежірелердің уақыт озған сайын деректік мәнінен гөрі аңыз-әпсаналық реңкі қоюлана түсетіні белгілі.

Сөйтседағы алаш баласынан да үрім мен қырымға ат шалдыртқандар аз емес. Біз бұл материалда соңғы екіжүзжылдықта алыс-жақын жұрттарға сапар шегіп, көрген-білгендері мен көкейге түйгендерін жазып қалдырған тұлғалар туралы аз-кем ой бөліспекпіз.

Шоқан Уәлиханов

Шоқан Шыңғысұлы – алаштан шыққан алғашқы этнограф, тарихшы ғалымдардың бірі. 30 жас жасаса да, аз ғұмырында артына кесек мұра қалдырған тума талант. Шоқан есімі ориенталист ғалымдығымен қоса, қазақ жазба публицистикасының негізін қалаушы тұлға ретінде де аталады. Әсіресе, Ыбырайдың ағартушылық туындылары мен Шыңғысұлының жолсапар очерктері қазақ жазба публицистикасының іргетасын бекіткен мұралар.

Фотода: Шоқан Уәлиханов

Шоқан Уәлиханов 1853 жылы Омбы кадет корпусын бітіргеннен кейін өз халқының мәдениетін зерттеу, оны Еуропа жұртының ғылыми ортасына таныту бағытында аса белсенді жұмыс атқарды. «Абылай», «Қазақ шежіресі», «Сахарадағы мұсылмандық», «Қазақтың көші-қоны» қатарлы туындыларымен туған елінің тұрмыс-салт, мәдениетіне ішкерлей үңілді. Әлемге әйгілі «Манас» жырын хатқа түсіріп, жалпақ жұртқа паш етті. Ал жиһанкез ретінде қашқар жұртына, алты шәріге сапары оның даңқын тіптен алысқа ұзатты. 1856-1859 жылдардағы бірнеше саяхатының нәтижесінде «Ыстықкөл сапарының күнделігі», «Қытай империясының батыс өлкесі және Құлжа қаласы», «Қырғыздар туралы жазбалар», «Алтышаһардың немесе Қытайдың Нанлу провинциясының (Кіші Бұхараның) шығыстағы алты қаласының жайы туралы» атты ғылыми құны жоғары жолжазбалары жарияланды. Әсіресе, Қашқария туралы сапарынан жазылған еңбегі Ресей шығыстанушы ғалымдарын былай қойғанда, Еуропа зерттермендерінің де жоғары бағасыне ие болды. Бұл еңбегі бұйығы қашқар өлкесі жайлы жазылған тұңғыш туынды болуымен құнды еді.