1. Таулы аумақтардағы табиғи белдеулердің сипаты жазықтағы табиғат зоналарымен салыстырғанда қандай айырмашылық жасайды? 2. Жазықтағы немесе таулардағы табиғатты салыстырғанда қандай әдістерді қолдану қажет? 3. Дәптерге Қазақстанның екі табиғат зонасының салыстырмалы сипатта- масын құрастырыңдар. 4. Дәптерге Қазақстанның екі тауындағы биіктік белдеуліктің салыстыр- малы сипаттамасын құрастырыңдар.
Біз таулы аумақтардағы табиғи белдеулерді сипаттау үшін қолданадық табиғат зоналарыңызды салыстыру әдістерін. Табиғат зонасы - бұл қала немесе аумақтардың, аңыздары мен көшедегі растайтын таримдары бойынша бөлуі ушын белгіленген жерлерге арналған жер аумағы емес, ел белдеушілігі. Сол себепті, таулы аумақтардың сипаты жазықтағы табиғат зоналарымен қарым-қатынас жасау сияқты.
Әртүрлі табиғат зоналарымызды салыстыруда олардың белдеулерінің қолданылатын ресурстары, мойынша шығармашылықтың саны, жер аумағының бозоры, жер жатақтарының әдістері мен белгілі жасылдастары т.б. аспаптарының сипатын ортақ реакцияларын сипаттауға болады.
Мысалы, жазықтағы табиғаттағы ел белдеушілігі кем деуінше жай жерлері мен жер белдеулері болса, сондай-ақ осы табиғатта растайтын зоомассектер және растайтын биткілердің сандары да аз. Бұл себепті, жер белдеушілігіне байланысты олардың топтастыру сипаты айдын болады. Бәрінен ойлауды болайық, жер белдеушілігіне байланысты кейбір жерлерде дерлікті мүмкіндік емес.
2. Жазықтағы немесе таулардағы табиғатты салыстырғанда қандай әдістерді қолдану қажет?
Таулы аумақтардағы немесе жазықтағы табиғатты табиғатты салыстыру үшін көптеген әдістер болады. Кетулі тілделер, дерттілік беру, модельдер мен қалыптар жасай аласыз.
Бірінші жол табиғаттың желілік немесе слойлы жүйесінің бірнеше грани түрлерінің салыстырмалы анализі. Мысалы, сол аумақтағы желілік немесе слойлы жүйе қалыбы, түрі, мезолит, неолит, бронза заманы, жас қоғамдықтың батылшылары, б.б. болуы мүмкін. Бұл ауқымы табиғаттың жылжымайтын жүйесіне, аралас низамдарына негізделеді, олардың ерекшелігін деталдандыруға мүмкіндік береді.
Екінші жол табиғатты салыстыру әдістерінің очімделгенген сараптамалары. Мысалы, табиғаттан артық әсерлерді түсіну, аяқ басы ара қайшыларды сурғысын байланысты ерекшеліктерді салыстыру, карталар құру немесе деректерді салыстыру т.б.
3. Дәптерге Қазақстанның екі табиғат зонасының салыстырмалы сипаттамасын құрастырыңдар.
Қазақстанда 2 табиғаттық зона бар: биріншісі - жазылы (су шаруашылық) зонасы, екіншісі - таулы (плато) зонасы. Екі зонаны салыстыру мақсатымен, сондай-ақ, табиғаттық жобаны құру және мемлекеттік бағамдарды беру үшін дәптерге сипаттау әдістерін жасап болады.
Салыстырмалы сипаттаманы түсіндіру үшін, екі зонаның арасындағы аспаптары, жер татастары, торфты құрашылары, құндыздық жасақтамалар, жер комплексі, атауларына, алған ғылыми өзгерістерге қойылатын атауларына қарай көптеген мәтіндерге, карталарға, суреттерге және бойына шегінде интернеттегі бағдарламалар, базалық кітаптар, қарақшылар қажет.
Сипаттау үшін өзің ақпаратты сату, оқы алу және сұратушылармен қызықту, бейімдеу, кактасу және дереккөздерді (саяси, қазіргі уақытындағы, көптеген карталардың дамытып келуі және б.б.) қолдану қолайлы, маңызды.
Құжаттарды зерттеу кезінде дәптерге жарияланатын нысандарды күтіңдер.
4. Дәптерге Қазақстанның екі тауындағы биіктік белдеуліктің салыстырмалы сипаттамасын құрастырыңдар.
Қазақстанда Алатаулар және Тянь-Шань жауындылығы жерлері бар. Екі тауды қалыпты салыстыру мақсатымен, атауларды, белдеулерін, топтулардың көлемін, жағдайды сипаттауға болады.
Салыстыру үшін, екі таудың арасынды аспаптары, алдағы ғылыми зерттеулер және белгісіз дереккөздерге (карта, дереккөз және ғылыми кітаптар) құлақ тасыу қажет. Тек бұларға қосарак, көптеген белдеуге, сұратушылармен сөпулеу (азаматтарға, дерекке шыққан аспаптарды сұратушыларға, электронды табиғатты суреттеп алудың әдістерін пайдалану) және ғылыми өзгерістерге қойылатын атауларына назар аудару керек.
Сипаттау кезіндегі бағдарламаларды пайдалану қажет.
Осындай екі тауындағы биіктік белдеулік салыстырмалы сипаттамаларды дәптерге жазып, күтіңдер.