1-тапсырма: А) Мәтінді оқып, ар сөзінің қолданысына назар аударыңдар. Мәтінде көтерілген мәселе
бойынша сұрақтар құрастырыңдар.
Ә) «Ар» сөзін «ұят» сөзімен синонимдес дей аламыз ба? Неліктен? Өз ойларыңды
дәлелдеңдер.
Б) Кім көп табады? Берілген сөздерге қатысты тұрақты сөз тіркестерін табыңдар.
Шәкәрімнің «Ашу мен ынсап» атты өлеңінде «ар» сөзі бірнеше рет қайталанған:

Бәріне де құлақ сал,
Рақым, ұят, ар қайда?..

Көп наданнан жасқанып,
Сорлың елге бас ұрған.
Рақым, Ұят, Арының
Бетін топырақ жасырған...

Дайын қылдым бәрін де,
– Сақтық,Ұят, Рақым, Ар,..
Ынсап деген кәрің де...
Бұл өлеңде ар адам бойындағы ашу-ызаға қарсы, ынсапқа жақтас қасиет ретінде
көрініс тапқан.
Шәкәрім өлеңдерінде, аудармаларында ар тазалығы, имандылық, адамгершілік
мәселелерін жиі көтереді.

Ар қайда? Рақым қайда? Әдеп қайда?
Быт-шыт боп неге жүрміз әрбір сайда?
Көз жұмып, «көппен көрген – ұлы той» деп,
Береді бұл надандық кімге пайда?–деп ең бірінші орынға арды қояды. «Көппен көрген–ұлы той» деген сылтау тауып, арға нұқсан келетін істің бәрін ақтап алатын қазақ болмысын сынайды.
Ақылды сол – нысап пен ар сақтайды,
Арсыз сол – арамдықпен жан сақтайды.
Адал сол – таза еңбекпен күнін көріп,
Жаны үшін адамшылық ар сатпайды.

Ал келесі шумақта ар адамнан талап етілетін өзге қасиеттермен біртұтас алынады.

...Ынсап, ұят, ар, рақым, сабыр, сақтық,
Талапқа алты түрлі ноқта тақтық.
Алтауының ішінде ынсап әділ,
Өзгесінің тізгінін соған ұстаттық...

Төмендегі жолдарда «ар» ұғымына тереңдей үңіледі. Адамшылық негізі ретінде
көрініп, оны жоғалтпау үшін табанды бол деген ой айтады.

...Ар демек – адамшылық намыс деген,
Арың кетпес жағыңа қарыс деген...

Ар, нысап пен іс қылып, азап тартып,
Ақ жолында өледі бірталай жан,–деген жолдарда ар, намыс үшін азап тартып, жанын құрбан еткендердің жолын ақ жол деп тұжырымдайды. Ардың жолы–азапты жол, ақ жол. Ақ жолмен жүріп өту үшін ар – басты көрсеткіш.

...Ар, нысаптың пайдасын жан сезеді,
Өлген соң бәйге аларын біліп тұр жан.
Өлген соң, Алла алдына барғанда да, қорғаның арың болады. Оны жаныңмен ұғып,
жүрегіңмен бойла. Байлық, мансап–арман емес, керісінше арман –ары зор, адамгершілікті адам ұлы болу. Бұл тұрғыда данышпан Абаймен үндестігі сезіледі.

Р.Сүлейменова

milana2709    3   22.10.2020 12:44    67