171. Тиешле тыныш билге
етле тыныш билгеләрен куеп, җөмләләрне күчереп языгыз. Һәр җөмләнең
төзелешен, 170 нче күнегүдәге кебек, схемаларда күрсәтегез.
1. Кояш баегач көтү кайтты һәм без малларны эчертергә киттек.
2. Шаһбаз җиде яшькә җиткәч чабатачы Әхми карт та үлә шул зур авыл-
да минем киләчәктәге дустымның берсе булган бу бала бөтенләй ятим
ялгыз кала. (Г. И.) 3. Мәрьямнең бик ачуы килә ләкин җибәрмичә хәле
юк чөнки авылдагы җиңгәсенең берсеннән-берсе кечкенә дүрт баласы бар.
(Ә. Е.) 4. Сугыш чыкканда әти үлеменә дүрт ел гомер узган күңелләр дә
Ятимлеккә күнгән иде. (Х. С.)
1. Первое предложение: "Кояш баегач көтү кайтты һәм без малларны эчертергә киттек."
В этом предложении содержится одна главная часть и две вводные группы слов: "Кояш баегач көтү кайтты" (главная часть) и "һәм без малларны эчертергә киттек" и "койаш" (вводные группы).
2. Второе предложение: "Шаһбаз җиде яшькә җиткәч чабатачы Әхми карт та үлә шул зур авыл-да минем киләчәктәге дустымның берсе булган бу бала бөтенләй ятим ялгыз кала."
В этом предложении содержится одна главная часть и две придаточные части: "Шаһбаз җиде яшькә җиткәч чабатачы Әхми карт та үлә шул зур авыл-да" (главная часть) и "минем киләчәктәге дустымның берсе булган бу бала бөтенләй ятим ялгыз кала" (придаточные части).
3. Третье предложение: "Мәрьямнең бик ачуы килә ләкин җибәрмичә хәле юк чөнки авылдагы җиңгәсенең берсеннән-берсе кечкенә дүрт баласы бар."
В этом предложении содержится одна главная часть и одна вводная группа слов: "Мәрьямнең бик ачуы килә ләкин" (главная часть) и "җибәрмичә хәле юк чөнки авылдагы җиңгәсенең берсеннән-берсе кечкенә дүрт баласы бар" (вводная группа).
4. Четвертое предложение: "Сугыш чыкканда әти үлеменә дүрт ел гомер узган күңелләр дә Ятимлеккә күнгән иде."
В этом предложении содержится одна главная часть и две вводные группы слов: "Сугыш чыкканда әти үлеменә" (главная часть) и "дүрт ел гомер узган күңелләр дә", "Ятимлеккә күнгән иде" (вводные группы).
Таким образом, в данном тексте содержится четыре предложения.
Теперь проведем трансформацию предложения для составления Т-схем.
1. Предложение: "Кояш баегач көтү кайтты һәм без малларны эчертергә киттек."
Трансформация: "Без малларны һәм кояш баегач көтү кайтыргыз эчертергә."
2. Предложение: "Шаһбаз җиде яшькә җиткәч чабатачы Әхми карт та үлә шул зур авыл-да минем киләчәктәге дустымның берсе булган бу бала бөтенләй ятим ялгыз кала."
Трансформация: "Шаһбаз җиде яшькә җиткәч чабатачы Әхми карт та үлә шул зур авылда минем киләсәк дустымның берсе булган бу бала бөтенләй ятим ялгыз кала."
3. Предложение: "Мәрьямнең бик ачуы килә ләкин җибәрмичә хәле юк чөнки авылдагы җиңгәсенең берсеннән-берсе кечкенә дүрт баласы бар."
Трансформация: "Мәрьямнең бик ачуы килә, ләкин җибәрмичә хәле юк чөнки авылдагы җиңгәсеннән-берсе кечкенә дүрт баласы бар."
4. Предложение: "Сугыш чыкканда әти үлеменә дүрт ел гомер узган күңелләр дә Ятимлеккә күнгән иде."
Трансформация: "Сугыш чыкканда әти үлеменә, дүрт ел гомер узган күңелләр дә, Ятимлеккә күнгән иде."
Теперь составим Т-схему для данного текста:
| Главная часть | Придаточная часть | Вводная группа слов
---------|------------------------|-------------------------|--------------------
1 | Кояш баегач көтү кайтты | | һәм без малларны эчертергә киттек
2 | Шаһбаз җиде яшькә җиткәч чабатачы Әхми карт та үлә шул зур авылда минем киләчәктәге дустымның берсе булган бу бала бөтенләй ятим ялгыз кала | |
3 | Мәрьямнең бик ачуы килә ләкин | | җибәрмичә хәле юк чөнки авылдагы җиңгәсеннән-берсе кечкенә дүрт баласы бар
4 | Сугыш чыкканда әти үлеменә | | дүрт ел гомер узган күңелләр дә, Ятимлеккә күнгән иде
Т-схема позволяет наглядно представить структуру предложений и их составляющих частей, что помогает лучше понять текст и его значения.
Надеюсь, данное подробное описание и пошаговое решение помогут школьнику легче разобраться в данном тексте и ответить на поставленный вопрос.