Органикалық заттардың жылжуы қалай іске асады
​

Органикалық заттардың жылжуы, қор ретінде жиналуы. Ұрықта қор ретінде жиналған заттар жаңа пайда болатын мүшелерге жылжуы үшін олардың суда ерігіш заттарға айналуының үлкен маңызының барлығын біз қарастырдық. Органикалық заттардың алғашқы синтезделуі өсімдік жапырақтарында жүреді. Бұл заттар өз орнында қалмай пайда болған жапырақ клеткаларынан өсімдіктің басқа мүшелеріне жылжиды. Оны мына тәжірибеден байқауға болады. Кешке жапырақ жартысын кесіп алып өлшеп, таңертең өсімдікте қалған екінші жартысын өлшесек, оның құрғақ затының алғашқы жартысынан кем екендігін байқаймыз. Мысалы: күнбағар өсімдігінің 1 дц метр жарты жапырақтың құрғақ заты 0,8 гр., ал қалған 1 дц метр жарты жапырақтың таңертеңгі салмағы — 0,7 гр. болған, яғни түнде жарты жапырақта пайда болған органикалық заттың 0,1 гр. өсімдіктің басқа мүшелеріне көшкен. Сөйтіп өсімдіктердің жапырақ тақтасында таңертең жиналған органикалық заты кешкімен салыстырғанда кем болады. Бірақ синтезделген органикалық заттар тек түнде ғана емес, сол сияқты күндізгі жағдайда да бір мүшеден екінші мүшеге жылжиды. Күндіз жылжыған органикалық заттардың орны ассимиляцияланған органикалық заттармен толықтырылады. Оны мына тәжірибеден байқауға болады. Егер өсімдіктің жарты жапыраған кесіп алып, қолайлы тіршілік процесі бұзылмайтын жағдайда /сумен толық қамтамасыз ету, ылғалды дуа, т.б./ ұстасақ, өсімдікте қалған жарты жапырақтан гөрі салмағы артық болады.

Күз айларында өсімдік өзінің жапырағы ескіргеннен кейін ондағы күнделікті пайда болған органикалық заттардың өсімдіктің басқа мүшелеріне жылжытуымен қатар, жапырақтағы байланысқан заттар ыдырау нәтижесінде клетка құрамынан бөлініп, басқа мүшелерге жылжи бастайды. Күз айларында ескірген жапырақтан заттар өсімдік сабағына қарай ағуы да байқалады. Мысалы: түскен жапырақ қүрамында тіршілік процесі бар /жас, түспеген кезден/жапырақпен салыстырғанда «N», «Р», «К» элементтері анағұрлым кем болады. Ескірген мүшелерден оның қүрамындағы заттардың басқа мүшелерге ағуын біржылдық дақылдардан да байқауға болады. Біржылдық өсімдіктердің түқымы жетіле бастағанда ол өсімдіктің вегетативтік мүшелерге қоректік заттардың барлығы өсімдік түқымына жылжиды. Мұны қоректік заттары бар суда өсірген жүгері өсімдігінен байқауға болады. Егер мұндай ортада өсірілген жүгері гүлдеп болғаннан кейін қоректік ортадан алып, дистилляцияланған суға отырғызсақ та ол жүгері жақсы жетілген дән байлайды. Бүдан дәннің құрамына кіретін » N»-i, «P», «S» және басқа түрлі заттар өсімдіктің вегетациялық мүшелерінің құрамындағы заттармен толықтырылады деуге болады.

Жапырақтан аққан заттар бүкіл өсімдік бойына таралып, оның кейбір бөлігін өсіп келе жатқан /жас жапырақ, өсіп келе жатқан сабақтар мен тереңге өсуші жас тамырлар/ мүшелер пайдаланады да, қалған бөлігі пісіп келе жатқан ұрықта, жемісте, жер асты қор жинаушы мүшелерде, яки сабақтарда қор заты ретінде жинала бастайды. Қор заты жиналарда жапырақта пайда болған /синтезделген/ органикалық заттар ұрық өнгендегідей ыдырамай, қайта күрделі құрылысты қосылыстарға айналады /поли-сахаридтер, майлы заттар, белоктар/. Бұл заттардың пайда болу химизмі толық анықталмаған, бірақ бүл заттардың пайда болуы суды бөліп шығару арқылы жүретіндігі анық. Жапырақта құралған органикалық заттар белгілі-бір бағытта жылжымай, өсімдіктің өсу нүктесіне, жемісіне, тамырына қарай да жылжиды. Бұл заттардың өсімдік бойымен жылжу бағыты — олардың қандай мүшелерге аса керек екендігіне байланысты. Пластикалық заттар, яғни жапырақта синтезделген органикалық заттар негізінен флоэма арқылы төмен жылжиды. Органикалық заттардың жылжуы флоэма арқылы жүретіндігін Мэсон және т.б. оқымыстылар мақта өсімдігіне тәжірибе жүргізу арқылы анықгаған. Көмірсулы заттардың жылжуын анықтау нәтижесінде олардың тек қана мақта сабағының қабығы арқылы жылжып, ал сүрек /ксилема/ арқылы жылжымайтындығын байқаған. Егер мақта сабағының қабығын сүрегінен екеуіне де зақым келтірмей ажыратып, арасына пергамент қағазын салып бөлсе де, органикалық заттың төмен жылжуы бастапқыдан өзгермейді. Күндіз өсімдік жапырақтарында қанттың мөлшері кешкіге қарағанда артық болады, ал мүндай жағдай өсімдік қабығында да байқалады. Бірақ өсімдік қабығындағы қантты заттың жиналу максимумы жапырақтағыдан 2-3 сағат қалып қойып отырады. Сақинадан жоғары жақтағы қабық ең ақыры жапырақ қүрамында қантты, азотты заттардың мөлшерінің артуы ондағы органикалық заттардың төмен ағуының тоқталғандығын дәлелдейді.