Мал шаруашылыгы мен егиншилик паида болу себептери​

Объяснение:

Мал шаруашылығының тарихы осыдан 10 мың жылдай бұрын жабайы жануарларды қолға үйрету кезеңінен бастау алады. Алғашқыда мал шаруашылығы табиғи сипатта дамығандықтан малдардың өнімділік бағыттары мен тұқымдары санын ұлғайтуға жеткілікті жағдайлар болмады. Мал тұқымдарын шығарудың қарқын алуы мал шаруашылығы өнімдерін өндіру тауарлары сипат алған капиталистік қатынастардың өркендеуімен тығыз байланыста жүрді. Мыңдаған жылдық тарихы бар мал шаруашылығының Қазақстанның экономикалық, әлеуметтік және мәдени дамуындағы орны ерекше болды. 20 ғасырдың басына дейін адамдардың әл-ауқаты мен тұрмыс тіршілік деңгейі түгелге жуық мал шаруашылығының өркендеу деңгейімен анықталды. Қазақстан жерінде мал шаруашылығы ежелден жайылым ауыстырып отыруды талап ететін көшпелі жүйе бойынша дамығандықтан негізінен қой, ешкі, жылқы және түйе өсірілді. Салыстырмалы түрде күтімді және құнарлы азықтарды көп қажет ететін сиырдың кеңінен таралуы, сондай-ақ, қазақ халқы төрт түлік мал санатына қоспайтын шошқа өсірудің қолға алынуы 19 — 20 ғасырларда Ресейден орыс шаруаларының қоныс аударып келе бастауымен тығыз байланысты. Сол кездерде Орталық Қазақстан аймағындағы мал шаруашылығы ерекшеліктерін анықтау мақсатында жүргізілген зерттеулер нәтижесі мал түрлері үлес салмағының төмендегідей болғандығын көрсетті.

Егіншілік жүйесінің пайда болуы және дамуы

Жалпы адамзат бұрынғы заманда қолданып жүрген егіншілік жүйелері интенсивтілік дәрежесіне байланысты қарапайым, экстенсивті және интенсивті болып негізінен үшке бөлінеді.

Егіншіліктің қарапайым жүйесі топырақтың тек табиғи құнарлылығын пайдалануға негізделген. Бұл егіншіліктің алғашқы кезеңіне тән ерекшелік. Бұл ерте заманда жерге жеке меншіктік бола қоймаған кезде қолданылған егіншіліктің ең қарапайым жүйесі болып табылады. Ерте кезде адамдар орманды алқаптарда егін салу үшін ағаштарды кесіп, не өртеп егістік алаң дайындаған. Осылай орманнан тазартылған жерлерге 3-5 жыл дәнді дақыл егілген. Танаптарда арам шөптер көбейіп, топырақтың құнарлылығы азайып, өнім төмендей бастағанда, бұл жерді тастап егіс үшін орманнан жаңа жер дайындаған.

Диқан тастап кеткен танаптарға қайтадан табиғи шөптер, ағаштар өсіп кей жылдар өткеннен кейін жердің құнарлылығы табиғи күштердің көмегімен қалпына қайта келетін болған.

Егіншіліктің бұл жүйесі кесу-өртеу жүйесі деп аталады. Орманды аймақтың оңтүстігінде жатқан далалық аймақта ағаш емес, әдетте көп жылдық шөптер өсетіні белгілі. Бұл аймақта жерді егінге дайындау үшін көп жұмыстың қажеті жоқ. Жердің түбелікті иесі болмағандықтан диқан өзінің көңіліне ұнаған жерге егін салған. Егістік түсімі төмендеп, арам шөптер көбейіп, жердің құнарлылығы азая бастаған уақытта диқандар ол жерді тастап басқа тың жерге ауысып отырған. Сондықтан егіншіліктің бұл көшпелі тәсілі егіншіліктің тыңайған — ауысу түрі деп аталған.

Танаптың құнарлылығын көтеру үшін адамдар ешқандай шара қолданбаған. Диқан тастап кеткен танапқа табиғи шөптер өсіп 15-20 жылдан кейін топырақтың құнарлылығы қайтадан қалпына келген. Тың жерге тән көп жылдық шөптер өсе бастаған уақытта диқан ол жерді қайта жыртып, егін салған. Қазақстанда ¥лы Қазан төңкерісіне дейін егістің осы тыңайғанға ауысу сияқты қарапайым жүйесін қолданып келген. Ол уақытта ең көп егілетін дақыл тары болған. Тарыны бір жерге 2-3 жыл егіп, топырақтың құнарлылығы кеміп, арам шөптердің саны көбейе бастағанда басқа тың не тыңайған жерге ауысып отырған.