КАНТРОЛьныя пыТАННІ І ЗАДАННІ 1. Чым абумоўлена высокая ўжывальнасць назоўніка ў маўленні?
2. На аснове якіх прымет вылучаюцца адушаўлёныя і неадушаўлены
3. Якія назоўнікі маюць форму толькі адзіночнага ці толькі множнага лику?
4. Што абазначаюць агульныя і ўласныя назоўнікі?
5. У чым адметнасць канкрэтных і абстрактных назоўнікаў?
6. У чым адметнасць зборных і рэчыўных назоўнікаў?
7. Што называецца скланеннем назоўніка?
8. Якія назоўнікі адносяцца да 1, 2 і 3-га скланення?
9. Якія назоўнікі адносяцца да рознаскланяльных?
10. Якім твараюцца назоўнікі?
СР
​

1. Высокая ужывальнасць назоўніка ў маўленні абумоўлена некалькімі фактарамі. Па-першае, назоўнікі ў беларускай мове маюць шмат варыянтаў скланення, што дазваляе выкарыстоўваць іх у розных формах і роліках у сказе. Напрыклад, назоўнік "стол" можа быць выкарыстаны ў назоўнікавым склоне (стол), косцьнікавым склоне (стола), давальным склоне (столу) і г.д. Гэта дазваляе выражаць розныя смыслы і адносіны ў мове.

2. Адушаўленыя і неадушаўленыя назоўнікі вылучаюцца на аснове некаторых прымет. Адушаўленыя назоўнікі адзначаюць жывых арганізмаў, такіх як людзі, жывёлы і птушкі. Напрыклад, назоўнік "чалавек" адносіцца да адушаўленых, таму што ён абазначае жывога арганізма. У той жа час, неадушаўленыя назоўнікі абазначаюць нежывыя аб'екты, такія як рэчы, прылады і геаграфічныя аб'екты. Напрыклад, назоўнік "кніга" адносіцца да неадушаўленых, бо ён абазначае нежывы аб'ект.

3. Існуюць назоўнікі, якія маюць форму толькі адзіночнага ці толькі множнага лику. Назоўнікі, якія маюць форму толькі адзіночнага лику, абазначаюць адну асобу, рэч ці аб'ект. Напрыклад, "стол", "сонца" - гэтыя назоўнікі маюць толькі адзіночны лік. Зваротна, назоўнікі, якія маюць форму толькі множнага лику, абазначаюць некалькі асобаў, рэчаў ці аб'ектаў. Напрыклад, "дзверы", "хлопцы" - гэтыя назоўнікі маюць толькі множны лік.

4. Агульныя назоўнікі абазначаюць абстрактныя аб'екты, ідэі, узросціцельныя аб'екты і г.д., якія маюць супольную характарыстыку. Напрыклад, "любоў", "ўніверсітэт" - гэтыя назоўнікі адносяцца да агульных, бо яны абазначаюць некалькі асобаў, рэчаў ці аб'ектаў. Уласныя назоўнікі абазначаюць канкрэтных прадметаў, асобаў, месцы і г.д., якія маюць асабовую індывідуальнасць. Напрыклад, "Мінск", "Пятро" - гэтыя назоўнікі абазначаюць канкрэтных прадметаў ці асобаў.

5. Канкрэтныя назоўнікі абазначаюць асобу, рэч ці аб'ект, якія можна ўяўляць сябе ў выяўленнічым выглядзе, з воблем памеру, колеру, формы і г.д. Напрыклад, "бераг", "чалавек" - гэтыя назоўнікі адлюстроўваюць канкрэтны аб'ект у сваёй рэчывасці. Абстрактныя назоўнікі абазначаюць ідэі, пачуцці, атрыбуты і г.д., якія не маюць матэрыяльнай выяўленнічай формы. Напрыклад, "радасць", "шчасце" - гэтыя назоўнікі адлюстроўваюць абстрактныя ідэі ці пачуцці.

6. Зборныя назоўнікі абазначаюць групу асобаў ці рэчаў, якія асацыююцца па адной асаблівай характарыстыцы. Напрыклад, "каманда", "сцянка" - гэтыя назоўнікі ўключаюць у сябе некалькі асобаў ці рэчаў, якія маюць агульную мэтку ці цэль. Рэчыўныя назоўнікі абазначаюць непастаянныя рэчы, якія могуць змяняцца па форме, колеры, памеру і г.д. Напрыклад, "кветка", "автомабіль" - гэтыя назоўнікі могуць мець некалькі варыянтаў, залежныя ад канкрэтнага экзэмпляра.

7. Скланенне назоўніка - гэта розныя формы, якіх можа набыць назоўнік у саўзвучнасці з граматычнымі катэгорыямі, такімі як лік, склон, род і г.д. Скланенне назоўніка неабходна для таго, каб правільна выкарыстоўваць яго ў сказе і выражаць адносіны пры апісанні асяроддзя.

8. Назоўнікі адносяцца да 1, 2 і 3-га скланенняў у залежнасці ад іх граматычнай формы. 1-е скланенне ўключае адушаўленыя мужскія назоўнікі, 2-е скланенне ўключае неадушаўленыя мужскія і сярэдняя роду назоўнікі, а 3-е скланенне ўключае адзюшаўленыя жаночыя назоўнікі.

9. Рознаскланяльныя назоўнікі - гэта назоўнікі, якія маюць некалькі варыянтаў скланення ў залежнасці ад граматычных асаблівасцяў. Некаторыя прыклады рознаскланяльных назоўнікаў у беларускай мове ўключаюць "рэка" (1-е скланенне ў мужскім родзе, 2-е скланенне ў жаночым родзе) і "дзявоўка" (2-е скланенне ў мужскім і сярэдняям родзе).

10. Назоўнікі творацца праз розныя марфэмныя прыёмы, такія як суфіксацыя (даданне суфікса ў канцы слова), прысацяжненне (даданне прыставкі да слова) і скласценьне (аб'яднанне некалькіх слоў у адзін назоўнік). Напрыклад, "домаводка" утвараецца праз скласценьне слоў "дом" і "водка".